De derde stap is er op gericht een aanpak op hoofdlijnen vast te stellen. Die vormt de basis voor de doorrekening en het uitvoeringsplan. 

Deze stap is 2 juni 2021 online met het werkveld besproken. Bas Fukken van bbn adviseurs en Mark van Rotterdam van de gemeente Amersfoort waren daarbij om een en ander toe te lichten. 

Hoe gedetailleerd moet je aanpak in deze fase zijn?

• In deze fase hoeft het niet zo concreet. Ook als je weinig gegevens hebt kan je aan de slag. In een latere fase kijk je concreet wat je met een gebouw gaat doen. 
• Wel belangrijk is dat je weet wat je opgave is (stap 1), waar je nu staat en op welk deel van je portefeuille je je richt (stap 2).

Hoe pak je de verduurzaming integraal aan?

• Maak op basis van je opgave (smal of breed) een eigen afwegingskader.

• Voor een integrale benadering kan je bijvoorbeeld denken aan:

  • Gebruik: Kan het bestaande vastgoed beter worden gebruikt (intensiever, voor dezelfde of andere functies)? Dat is vanuit duurzaamheid aantrekkelijk. 
  • Energie: Breng het energiegebruik van het vastgoed drastisch omlaag. Zoek daarbij naar natuurlijke momenten. Dat is niet alleen aantrekkelijk vanuit kostenperspectief maar ook vanuit het oogpunt van materiaalgebruik
  • Klimaat en biodiversiteit: Neem bij je aanpak meteen klimaatadaptieve maatregelen en maatregelen ter bevordering van de biodiversiteit mee.
  • Duurzaam materiaalgebruik en circulair: Probeer zoveel mogelijk materialen her te gebruiken en kies voor reeds gebruikte materialen en biobased producten, zo mogelijk uit eigen omgeving. Let ook op de losmaakbaarheid en herbruikbaarheid van materialen bij nieuwbouw.

Aan wat voor maatregelen kan je denken?

• Energie; Allerlei maatregelen. De Trias Energetica biedt houvast: Start met het het beperken aan de behoefte aan energie (compact bouwen met een goede oriëntatie, isolatie, daglicht zonwering), de energie die nodig is zo efficiënt mogelijk gebruiken (LED, lage temp verwarming, WTW) en de energie die dan nog nodig is zo duurzaam mogelijk opwekken. Zie In Control 2018 blz 16/17 en de ervaring met energiemaatregelen in het maatschappelijk vastgoed op onze website.
• Klimaat; In de notitie Verkenning klimaatbeleid en maatschappelijk vastgoed (Bouwstenen, maart 2020) zijn diverse maatregelen te vinden met het effect en indicatie van kosten) Je kunt denken aan opslag van regenwater (sedum daken, verminderen verharding, infiltratieboxen, wadi's), maatregelen ter voorkoming van hittestress (toevoegen struiken en bomen, verminderen verharding, sedum daken, groene gevels) en maatregelen ter voorkoming van droogte zoals maatregelen om water vast te houden en verdamping tegen te gaan (struiken, bomen, planten, bloemen)
• Biodiversiteit; Heb niet alleen oog voor maatregelen zoals het toevoegen van bomen, planten en nestkastjes, maar kijk ook welke soorten lokaal ondersteuning behoeven en wat ze aan voedsel, veiligheid en voor hun voortplanting nodig hebben. Vraag lokale natuurverenigingen om input.
• Circulariteit: Het butterfly diagram van Ellen McArthur Foundation geeft houvast. Voor ideeen zijn er allerlei inspiratieboeken en catalogi op de markt. Zie ook deze informatiepagina over circulariteit.

Hoe structureer je je aanpak?

• Het meest duurzaam (en vaak kosteneffectief) is als je de maatregelen treft op natuurlijke momenten voor onderhoud (MJOP) en vervanging. Niet voor alles is een natuurlijk moment en de natuurlijke momenten van alle bouwdelen komen niet altijd handig uit. Het is dus zaak te optimaliseren en waarschijnlijk ook te versnellen om op praktische wijze je doelen te halen..
• Als je wilt versnellen kan je je als eerste richten op een aantal specifieke maatregelen, bijvoorbeeld maatregelen die verplicht zijn, waar subsidie voor is of waar je kwantumkorting kunt bedingen. 
• Je kunt je ook richten op specifieke panden, bijvoorbeeld je kern portefeuille, panden die niet meer functioneel zijn of veel energie gebruiken, waar het huurcontract afloopt of waar veel van valt te leren bijvoorbeeld. 
• Je kunt je aanpak op hoofdlijnen ook baseren op bouwjaarklassen. Bij moderne panden  hoeft je waarschijnlijk niet veel te doen.  
• Je kunt ook voor een gebiedsgerichte aanpak kiezen en aansluiten bij bijvoorbeeld de warmtevisies (warmetnetten), locaties waar vraag en aanbod van energie goed bij elkaar kunnen worden gebracht of waar veel wijkontwikkeling gaat plaatsvinden.
• Een combinatie van bovenstaande is natuurlijk ook goed denkbaar. 
• De gewenste score op een bepaalde indicator kan worden afgestemd op gebouwtype (bijvoorbeeld voor onderwijs x), bouwjaarklasse, monumentale waarde, enz.

Hoe doen anderen het?

• Kind en Onderwijs volgt in haar aanpak vooral de keuzes uit het onderwijs huisvestingsplan (IHP), de planning uit het Meerjaren Onderhoudsprogramma en de subsidiemogelijkheden. Als er een gebiedsgerichte aanpak is, bijvoorbeeld voor klimaat of warmtenet, gaan ze hierin mee.
• Oss heeft een aanpak gebaseerd op natuurlijke momenten (MJOP) en een aanpak om gericht op de eigen organisatie (ervaring opdoen). Versnellen is niet echt nodig.
• Utrecht baseert haar aanpak op bouwjaarklassen.
• Amersfoort heeft een aanpak gebaseerd op een combinatie van vastgoedstrategie, energiegebruik (grootverbruik), natuurlijk moment (MJOP) en warmtevisie. De planning staat de eerste jaren min of meer vast, maar daarna is het mogelijk maatregelen en gebouwen naar voren te halen of naar achter te schuiven afhankelijk van de dynamiek rond het vastgoed.  
• Een voorbeeld van een gebiedsgerichte aanpak is Energierijk Den Haag.

Wie moet het doen?

• Hier ligt een mooie taak voor de verduurzamer; de projectleider die diverse mensen en disciplines met elkaar kan verbinden. Zie ook de rol van verduurzamer in de Bouwstenen-publicatie rollen in het vastgoedmanagement
• Daarbij kan gebruik worden gemaakt van de kennis en ervaring aanwezig bij afdelingen en organisaties, gericht op energie (ook i.v.m. wijkwarmteplannen, RES), duurzaamheid, natuur en groen en rioleringen.
• En er zijn diverse bureau’s die kunnen ondersteunen bij de aanpak.

Meedoen? Dat kan.  Stuur je vragen, nieuws, tips en suggesties naar nieuws@bouwstenen.nl of gebruik onderstaande reactieknop Doe mee als partner van Bouwstenen en help elkaar vooruit.

Meer informatie

• Informatie over alle 7 bijeenkomsten
• Overzicht wet en regels
• Informatiepagina duurzaam en fris
• Uitgebreider schema van de 7 stappen
• Maatregelenlijst